LEZINGEN VAN HET BLAUWE UUR

Ik wil sterven

gewiegd door de golven van de zee,
of staande op het gebergte…
de ogen omhoog;
ik weet dat mijn vernietiging
volkomen zal zijn.
Ik zou trouwens geen genade
te verwachten hebben.

Sinds het visioen dat mij de
hoogste waarheid onthulde,
hebben te veel nachtmerries
begerig aan mijn strot gezogen,
bij nacht en bij dag,
om nog de moed…
Maar ik zal niet klagen.

Ik heb het leven
ontvangen als een wond
en de zelfmoord verboden
het litteken te genezen.
Ik wil dat de Schepper
ieder ogenblik van zijn eeuwigheid
de gapende kloof ziet.
Dat is de straf die ik hem opleg.

naar Comte de Lautréamont
Les Chants de Maldoror
vertaald door C.N.Lijsen

LEZINGEN VAN HET BLAUWE  UUR is ontstaan in het kader van Het Blauwe Uur – een diluviaanse herinnering, een interdisciplinair project van kunst en weten-schap van Stichting h2ome,  Uitgeverij de zingende zaag, Uitgeverij inbetween, mare/Center for Maritime Research en siswo /Institute for the Social Science.
Voor dit project, met onder meer een tentoonstelling gedurende augustus en september 2001 in de voormalige Synagoge Uilenburg te Amsterdam, is aan dichters en beeldende kunstenaars gevraagd zich te laten inspireren door het beeld van de zee en het water, met name door het bijzondere fenomeen dat 'het blauwe uur' wordt genoemd.

Het blauwe uur is het moment, 'meestal aan het einde van een mooie zomerse dag, dat de tijd lijkt te haperen, lijkt stil te vallen.  Het licht is diffuus, de omtrekken van de dingen lossen op en een diep melancholisch verlangen dient zich aan: je zou het liefste willen oplossen in dit oneindige blauw' (George Moormann).  'De wereld (...) beweegt zich van het zichtbare en duidelijke naar het  mysterieuze en onzichtbare. (...)  De dingen worden spookbeelden van zichzelf, een soort muziek die (…) onverwacht diep en vertrouwd klinkt' (Donald Kuspit).  'Als op dit moment een melodie zou spelen die we vroeger ooit hoorden, willen we in een huilbui vertroosting vinden' (Henri Roquas).  Maar het ging in dit project niet om 'dit door melancholie en magie bezwangerde moment' (Roquas) alleen.  Het beeld van de zee en het water verwijst ook naar de lang niet altijd rimpelloze zee, dit 'woedende viswijf' (Moormann).  En, hoe kan het anders, naar Eros/Thanatos en alles wat daarbij hoort.

De titel van het werk is ontleend aan Leçons de Ténèbres, een vocaal werk van François Couperin.  'Lezing'  heeft - net als het Franse leçon - meerdere beteke-nissen: onder meer 'voordracht' en 'versie'; in het Nederlands bovendien 'wijze waarop een gebeurtenis wordt voorgesteld'.
Het werk heeft een tijdsduur van 20 minuten en bestaat uit vijf delen: Het Lied van Hylas, Het Lied van Maldoror, Het Lied aan de Dood, Alla Cilentana - een klaag-zang en Het lied van Maldoror (bis) en van Mario.  In deze vijf ‘videoliederen’ heb ik, gebruikmakend van zowel oud als nieuw beeld- en geluidsmateriaal, een aantal motieven uit eerdere installaties verwerkt en uit werk dat op stapel is gezet.

Melancholie is een belangrijke onderstroom in mijn videowerk. Vandaar mijn keuze voor bepaalde elementen uit vroeger en onderhanden werk om aan een project waarin melancholie centraal staat bij te dragen. De melancholie waar het mij om gaat is echter niet de zwartgallige of romantische zwaarmoedigheid in de gewone betekenis van het woord, maar meer de gestemdheid waaraan Cyril Connolly, onder het pseudoniem van Palinurus, in The Unquiet Grave (Het rusteloze graf) door het hele boek heen op onnavolgbare wijze uitdrukking heeft gegeven. Twee voorbeelden: 'Jusqu'au sombre plaisir d'un coeur mélancolique: een gevoel voor volmaaktheid en een geloof in de menselijke waardigheid, gecombineerd met een tragisch begrip van onze sterfelijke hoedanigheid en van het feit dat wij dicht voor de afgrond staan.' ; 'INGEVING: "La mélancolie elle-même n'est qu'un souvenir qui s'ignore." FLAUBERT'

Bij de keuze van het aantal delen en van de motieven van mijn bijdrage voor Het Blauwe Uur heb ik een opmerkelijk element uit de structuur van de Leçons de Ténèbres als leidraad gebruikt: de vocaal-begeleidende versieringen op basis van gezongen hebreeuwse letters; in dit geval de Daleth uit de Première Leçon. Over het algemeen staan hebreeuwse letters voor bepaalde religieus-symbolische, vaak ook esoterische betekenissen, die met melancholie zoals hierboven omschreven weinig van doen hebben. Toch hebben de symbolische betekenissen van de Daleth - volgens B.Coudurier: Matière, Résistance, Mort, Matrice, Épreuve (Materie, Weerstand, Dood, Stammoeder/ Moedergrond/ Baarmoeder e.d. en Beproeving) - mij een aantal thema's verschaft, waarbij mijn video-herinneringen bewust en onbewust aan konden knopen. Deze thema's staan echter los van de religieus-symbolische aard van deze aanknopingspunten. Niet voor niets zijn twee van de vijf Lezingen aan melancholische uitingen van het sombere plezier van Lautréamonts Maldoror en diens 'opperste ironie' tegenover iedere vorm van 'romantisch verlangen naar het goddelijke en bovenzinnelijke' (Paul Knight) gewijd.

(ndk 2001)

---

concept en script Nol de Koning, camera Louk Vreeswijk and Nol de Koning, online montage Ramon Coelho, postproduktie Nederlands Instituut voor Mediakunst Montevideo/Time Based Arts, Amsterdam, muziek Hector Berlioz Chanson d'Hylas,Rocco Rossetti Canzone a Morto and G. & L. Marotta Alla Cilentana - canzona di lagnanza (uit L'Arpa di Viggiano), G. F. Haendel intro Pompe vane di morte!, teksten uit Comte de Lautréamont Les Chants de Maldoror; vertaald door C.N.Lijsen, met dank aan Rob Glotzbach, Pien Stades en Grada van Velzen, drie versies: Nederlands, Frans en Engels;  duur 20'11"; kleur, geluid (stereo)