DE FABEL - TRIVIA SELENE

Slaap  -  Selene

Zowel Williams (156f) als Connolly (p.191) wijzen op parallellen tussen de dood van Palinurus en Misenus. Beide personages laten het leven bij het einddoel van de tocht, beiden zijn min of meer naar de figuur van Elpenor uit de Odyssee van Homerus gemodelleerd (>*2) en naar beiden is een kaap in Italië vernoemd. Volgens Williams representeert Misenus in zekere zin wat Palinurus ook doet: het offer dat voor het welslagen van de missie gebracht moest worden. Is er nu sprake van twee zoenoffers of van - wat vaker voorkomt - een fout van Vergilius in de continuïteit van het verhaal? Williams bestrijdt de opvatting van sommige commentatoren dat Vergilius in een herziene versie een van de twee verhalen geschrapt zou hebben. Ook ik zie een betekenisvolle samenhang tussen beide personages, maar dan tegen de achtergrond van de rol die Misenus in mijn dagdroom is gaan spelen.

De trompetter komt slechts twee keer in de Aeneis voor. In boek drie, wanneer Aeneas en de zijnen op een van de Strofaden aan land zijn gegaan en de harpijen hun maaltijd komen verzieken. En in boek zes, nadat de Sibille van Cumae Aeneas heeft gezegd dat een van zijn mannen dood op het strand ligt en begraven moet worden. De trompetter had, zo wordt over zijn dood verteld, de dwaasheid begaan zijn hoorn over de zee te laten schalmen en de zeegod Triton had dit als een provocatie opgevat; zie het motto met de verzen 6.171-174 hiervoor. Cruciaal is het tussenzinnetje: ‘als men het geloven mag’ - een legitimatie om een zijpad in te slaan en daarop verder in mijn dagdroom door te dromen. Maar niet zomaar in het blinde weg: dit tussenzinnetje komt ook in Vergilius’ Georgica 3.391 voor (zie Williams 6.173- 74) en daar opmerkelijk genoeg in verband met de mythe van Pan en de maan. En dit sluit op zijn beurt aan bij de mythe van Endymion en Selene (>*3)- een mythe die zich al vanaf het begin als sub-motief aan mijn dagdroom heeft opgedrongen.

Volgens Williams spelen Palinurus en Misenus verschillende rollen in de ontwikkeling van het verhaal, maar voor mij zijn beide personages zowel als verhaalelement als in hun beider betekenis voor de achtergedachte van het verhaal nauw met elkaar verbonden. Als verhaalelement: een relatie, weerspiegeling ook, waarbij de een (in het midden latend of dat nu Palinurus of Misenus is geweest) de hand in de dood van de ander heeft gehad en dit vervolgens op zijn beurt met de dood heeft moeten bekopen; als achtergedachte dat het hier gaat om twee gevallen van hybris. Dit verband lijkt misschien voort te komen uit op hol geslagen fantasie en uit pure speculatie - ook al gebeurt dit binnen het kader van een dagdroom waaraan we ons hebben willen overgeven. Ik heb zelf lange tijd de nodige schroom over een direct verband tussen Palinurus’ en Misenus’ dood dat ik veronderstelde gehad, omdat dat verband misschien toch als een al te doorgeslagen droom beschouwd zou moeten worden. Totdat - maar dat was pas in 2009, toen er tijd en geld voor een vervolgonderzoek was en voor nader locatieonderzoek in Italië - ik en mijn echt- en reisgenote getuige van een natuurverschijnsel zijn geweest, dat als een onverdichte bevestiging van de onderlinge verbondenheid van beide personages beschouwd mocht worden. En wel tijdens een zonsondergang in Scilla, op - nota bene - de locatie waar in het voorgaande deel van de fabel Palinurus de dood gevonden heeft en waar Palinurus’ onheilsplek door het hemelse teken van de ondergaande zon gerelateerd wordt aan de plek waar Misenus is geboren.(>*4)

Wat, vraagt deze dagdromer zich al vanaf het begin aan af, als Palinurus nog tijdens het donker van de maannacht heimelijk bij Cumae aan land is gegaan en zich daar waar het strand in bos overgaat - het woud dat aan Hekate Trivia, dat wil zeggen aan Selene, Artemis en Persephone is gewijd - te ruste is gaan leggen... En dat zijn slaap in deze Endymionachtigesetting op bruuske wijze door Misenus wordt verstoord, hij bovendien door de trompetter wordt betrapt en dat Palinurus ten overstaan van deze dienstklopper er blijk van geeft niet naar zijn aanvoerder en tochtgenoten terug te willen keren...